Fyrirspurn vegna fasteignagjalda

Fyrirspurnin er svohljóðandi:

Við undirrituð, íbúar og eigendur fasteigna í Húnaþingi vestra, óskum eftir skýringum og rökum frá sveitarstjórn Húnaþings vestra, fyrir háum fasteignagjöldum í sveitarfélaginu.
Hver er stefna og framtíðarsýn sveitarstjórnar í rekstri sveitarfélagsins með tilliti til álagningar fasteignagjalda? Hyggst sveitarstjórn leggja meiri álögur á eigendur fasteigna?
Verður tekið til í rekstri sveitarfélagsins og fasteignagjöld lækkuð?

Lögð fram tillaga að bókun:

"Sveitarstjórn þakkar áhugann á rekstri sveitarfélagsins og er bæði ljúft og skylt að svara fyrirspurnum íbúa nú sem endranær. Áður en þeim er svarað er farið stuttlega yfir samanburð á gjöldum ásamt samspili tekjustofna sveitarfélaga.

Samanburður fasteignagjalda á landsvísu

Á heimasíðu Byggðastofnunar er að finna mælaborð þar sem teknar eru saman uppýsingar um fasteignagjöld í byggðakjörnum um land allt. Er þar gengið út frá viðmiðunareign til að tryggja að gjöld séu borin saman á réttum forsendum og er sú eign einbýlishús sem er 161,1 m² og 476 m³ að stærð á 808 m² lóð. Fasteignagjöld eru síðan reiknuð út samkvæmt gildandi gjaldskrám viðkomandi sveitarfélaga. Mælaborðið gefur tækifæri til að skoða gjaldtöku á fasteignir brotið niður á gjaldaliði, þ.e. fasteignaskatta, lóðarleigu, fráveitugjald, vatnsgjald og sorpgjald.

Samkvæmt þeim upplýsingum sem fram koma á mælaborðinu eru meðalfasteignagjöld á landinu á árinu 2024 án sorpgjalda 392 þúsund kr. en með sorpgjöldum 469 þúsund kr. Þegar litið er á fasteignagjöld í Húnaþingi vestra á mælaborði (á Hvammstanga) eru þau án sorpgjalda um 390 þúsund kr. eða rétt undir landsmeðaltali. Ef litið er til gjalda með sorpgjöldum eru þau um 490 þús kr. eða 4,5% yfir landsmeðaltali. Eins og kunnugt er hækkuðu sorpgjöld verulega á árinu 2023 þegar sveitarfélögum var gert óheimilt að niðurgreiða gjöldin sem leiddi til hækkunar heildargjalda nánast um allt land. Fram að því hafði Húnaþing vestra niðurgreitt kostnað við málaflokkinn um langt árabil um allt að 50% og með því lækkað álögur á fasteignir verulega.

Í ljósi framangreinds er því vísað á bug að álögur á fasteignir í Húnaþingi vestra séu óeðlilega háar í samanburði við önnur sveitarfélög eins og ítrekað hefur komið upp í umræðunni á undanförnum vikum. Samanburður verður að byggja á sömu forsendum og sömu gjaldaliðum en misjafnt er milli sveitarfélaga hvort sömu gjaldaliðir eru inni á álagningarseðli fasteignagjalda, stærð eigna getur verið breytileg, fasteignamat ólíkt o.s. frv.

Á mælaborði Byggðastofnunar má vissulega finna sveitarfélög þar sem heildarálagning í krónutölu er minni en í Húnaþingi vestra en þar er líka að finna sveitarfélög þar sem álagningin er hærri sem gjarnan helgast af ólíku fasteignamati viðkomandi eignar. Þó fasteignamat hafi farið hækkandi undarnafarin ár í Húnaþingi vestra eru engu að síður til þau sveitarfélög þar sem hækkunin hefur verið enn meiri sem hefur bein áhrif á upphæð gjalda.

Til glöggvunar fylgja hér nokkur dæmi um heildarálagningu, með sorpgjöldum, ásamt fasteignamati viðmiðunareignar Byggðastofnunar. Áhugasömum er bent á að skoða mælaborð Byggðastofnunar:
Kópavogur, Kórar
Fasteignamat 112,4 millj.
Heildarfasteignagjöld 396,899.-
Skagaströnd

Fasteignamat 34,5 millj.
Heildarfasteignagjöld 457,376.-
Grafarholt

Fasteignamat 108,9 millj.
Heildarfasteignagjöld 459,370.-
Búðardalur

Fasteignamat 34,1 millj.
Heildarfasteignagjöld 462,683.-
Hrafnagil

Fasteignamat 59,4 millj.
Heildarfasteignagjöld 472,898.-
Akureyri, efri brekka
Fasteignamat 83,1 millj.
Heildarfasteignagjöld 475,957.-
Hvammstangi
Fasteignamat 40 millj.
Heildarfasteignagjöld 490,379.-
Blönduós

Fasteignamat 40,1 millj.
Heildarfasteignagjöld 557,204.-
Sauðárkrókur

Fasteignamat 59,8 millj.
Heildarfasteignagjöld 609,445.-
Borgarnes

Fasteignamat 62,2 millj.
Heildarfasteignagjöld 634,979.-
Seltjarnarnes

Fasteignamat 123,9 millj.
Heildarfasteignagjöld 676,979.-

Tekjustofnar sveitarfélaga

Fasteignagjöld eru annar tveggja megin tekjustofna sveitarfélaga. Hinn stofninn er útsvar. Þegar tekjur sveitarfélaga eru skoðaðar þarf því að skoða báða stofnana í samhengi. Því miður er það svo að atvinnutekjur í Húnaþingi vestra eru með þeim lægri á landinu sem gerir það að verkum að útsvarstekjur sveitarfélagsins eru sömuleiðis með þeim lægstu pr. íbúa. Þegar miðað er við áætlaðar útsvarstekjur ársins 2024 fyrir tímabilið janúar - ágúst eru útsvartekjur pr. íbúa í nokkrum sveitarfélögum eftirfarandi (miðað við íbúafjölda 1. janúar 2024):

Dalabyggð

421,483.-
Húnaþing vestra
433,733.-
Húnabyggð

440,612.-
Borgarbyggð

449,235.-
Eyjafjarðarsveit
475,988.-
Skagafjörður

493,604.-
Dalvíkurbyggð
500,898.-
Skagaströnd

512,203.-
Akureyrarbær

520,312.-
Reykjavíkurborg
531,188.-
Kópavogsbær

563,341.-
Seltjarnarnes

590,739.-

Eins og sjá má eru útsvarstekjur pr. íbúa í Húnaþingi vestra næst lægstar af þeim sveitarfélögum sem hér eru talin til. Hefur það veruleg áhrif á heildartekjur sveitarfélagsins. Væru útsvarstekjur pr. íbúa í sveitarfélaginu þær sömu og á Skagaströnd væru útsvarstekjurnar 95 milljónum hærri fyrstu 8 mánuði ársins. Því er hér um verulegar fjárhæðir að ræða.

Þrátt fyrir lægri útsvarstekjur en víða annarsstaðar er þjónustustig í Húnaþingi vestra hátt og síst lægra en í þeim sveitarfélögum sem við berum okkur saman við. Hefur það verið keppikefli sveitarstjórnar undanfarin ár að viðhalda því. Lögbundin verkefni sveitarfélaga eru þau sömu um allt land sama þó útsvarstekjur séu lágar og mörg þeirra afar kostnaðarsöm. Stóra verkefnið á komandi misserum hlýtur því að verða það að stuðla að uppbyggingu atvinnustarfsemi sem leið til að auka útsvarstekjur.

Samhliða þessu er sífellt verið að setja auknar kröfur á sveitarfélög og hefur verkefnum þeirra verið að fjölga. Til dæmis er krafa um gerð og eftirfylgni ýmissa stefna og áætlana, svo sem málstefnu, persónuverndarstefnu, þjónustustefnu og loftslagsstefnu. Jafnlaunavottun er lögbundin og kallar á reglulega endurskoðun. Krafa er gerð um stafræna þróun. Farsældarlög sem snúa að velferð barna hafa leitt af sér aukinn kostnað fyrir sveitarfélög, bæði á grunn- og leikskólastigi. Ekki síst gera íbúar kröfur til sveitarfélagsins um þjónustu og ásýnd. Áfram mætti lengi telja.

Svör við fyrirspurn

Eins og fram hefur komið eru fasteignagjöld í Húnaþingi vestra í samræmi við meðaltal viðmiðunareignar Byggðastofnunar. Það er því ekki um það að ræða að gjöld í Húnaþingi vestra séu hærri en eðlilegt getur talist þó þau hafi vissulega hækkað með hækkuðu fasteignamati undanfarinna ára. Að sama skapi hefur verðmæti eigna í sveitarfélaginu aukist. Viðmiðunareignin var árið 2019 metin á 26,6 milljónir en árið 2024 40 milljónir sem skilar sér í hærri eignarhlut fasteignaeigenda í eignum sínum, er um að ræða 50% hækkun á 5 árum. Hér að framan hefur einnig verið sýnt fram á að hinn stóri tekjustofn sveitarfélagsins, útsvarið, er ekki að skila eins miklu og í þeim sveitarfélögum sem við berum okkur saman við. Þrátt fyrir það eru fasteignagjöld í Húnaþingi vestra í kringum landsmeðaltal og jafnvel lægri en í sveitarfélögum sem hafa mun hærri útsvarstekjur pr. íbúa.

Árin í kjölfar heimsfaraldurs hafa verið þung í rekstri sveitarfélaga. Há verðbólga og hátt vaxtastig hafa gert það að verkum að lántökur hafa ekki verið fýsilegar og fjármagnskostnaður verið íþyngjandi fyrir sveitarfélög. Þó er skuldahlutfallið (skuldir sem hlutfall af tekjum) í Húnaþingi vestra aðeins 68% þegar hámark samkvæmt fjármálareglum er 150%. Á fjárhagsáætlun yfirstandandi árs voru fjárfestingar settar í sögulegt lágmark, 35 milljónir, til að mæta auknum fjármagnskostnaði til að unnt væri að skila áætluninni réttu megin við núllið eins og reglur kveða á um og koma í veg fyrir enn hærri álögur og/eða skerðingu á þjónustu. Vinna við fjárhagsáætlun næsta árs stendur nú yfir og í fyrstu drögum hennar er gert ráð fyrir um það bil 7 sinnum meira fjármagni í fjárfestingar enda hefur safnast upp innviðaskuld í brýnum og kostnaðarsömum verkefnum. Auk eignfærðra fjárfestinga er gert ráð fyrir verulegum auknum fjármunum til rekstrar eigna og ber þar lang hæst áætlanir um endurbætur á götum og á gangstéttum, verkefni sem eru orðin afar brýn en hafa orðið að víkja í áætlunum fyrri ára.

Stefna sveitarstjórnar er og verður sú að leitast verði við að halda álögum á íbúa í lágmarki. Hins vegar verður reksturinn að ganga upp og það verður að vera hægt að ráðast í nauðsynleg viðhaldsverkefni án mikillar lántöku. Sífelld frestun slíkra verkefna getur orðið afar kostnaðarsöm. Skuldir sveitarfélagsins eru í dag um milljarður króna og hefur með aðhaldi í rekstri tekist að halda lántöku í lágmarki undanfarin ár. Í fjárhagsáætlun ársins 2024 var gert ráð fyrir lántöku að fjárhæð kr. 100 millj. og 79,9 millj.kr. fjármagnkostnaði m.v. 5,5% ársverðbólgu. Væri verðbólgan í 2,5% verðbólgumarkmiði Seðlabankans væri fjármagnskostnaðurinn kr. 46,5 millj.kr. Þrátt fyrir lántökuheimildina verður í lengstu lög reynt nýta hana ekki, en við það myndu sparast kr. 3,5 millj. í fjármagnskostnað árið 2024 og kr. 6,4 milljónir árið 2025 m.v. 4,5% ársverðbólgu og hærra vaxtastigs nýrra lána árið 2025 en á eldra lánasafni sveitarfélagsins. Áhrif þessa sparnaðar gætir næstu 12 ár sem er sá lánstími sem sveitarfélaginu stendur til boða. Peninga sem með þessu sparast er hægt að nota til góðra verka.

Við gerð fjárhagsáætlunar ár hvert er reksturinn rýndur ofan í kjölinn. Forstöðumenn fara í gegnum sína starfsemi og skoða hvar hægt er að hagræða og gera betur. Settar eru fram óskir um verkefni og fjárfestingar og metið með tilliti til stöðu sveitarsjóðs hvað hægt er að ráðast í. Þessu til viðbótar hafa einstaka svið og stofnanir verið rýnd sérstaklega með tilliti til verkefna og rekstrar með reglulegu millibili. Tiltekt í rekstri er því viðvarandi og eiga forstöðumenn stofnana þakkir skyldar fyrir sitt framlag í því verkefni. Ráðdeild í rekstri er stöðugt verkefni og má aldrei missa sjónar á því.

Allar lykiltölur sveitarfélagsins sýna að rekstur þess er í góðu jafnvægi. Undanfarin ár hafa verið sveitarfélögunum þung eins og fram hefur komið, sérstaklega þeim skuldsettustu, í kjölfar heimsfaraldurs og vegna hárrar verðbólgu og hás vaxtastigs. Þrátt fyrir það er skuldahlutfallið skv. ársreikningi ársins 2023, 68,4% og lækkaði um rúm 15% frá árinu á undan. Vegna viðbyggingar við Grunnskólann hækkaði skuldahlutfallið nokkuð frá árinu 2019 og fór hæst í rúm 83% á meðan á því verkefni stóð með tilheyrandi auknum fjármagnskostnaði en hefur lækkað hratt síðan með skynsömum rekstri. Fjármuni sem hefðu annars farið í fjármagnskostnað er því nú hægt að nota til góðra verka.

Fyrir þau sem áhuga hafa á að rýna einstaka lykilstærðir í rekstri sveitarfélagsins er að finna mælaborð á vef Sambands íslenskra sveitarfélaga, www.samband.is. Þar er m.a. hægt að bera saman sveitarfélög.

Eins og fram hefur komið er það stefna sveitarstjórnar að halda álögum í lágmarki en að sama skapi verður að reka sveitarfélagið réttu megin við núllið og nægt fjármagn verður að vera til svo ráðast megi í nauðsynlegar framkvæmdir, bæði viðhalds- og nýframkvæmdir.

Óheimilt er samkvæmt fjármálareglum að skila fjárhagsáætlun með tapi. Því er gert ráð fyrir því í drögum að fjárhagsáætlun 2025 að álag fasteignagjalda verði óbreytt frá árinu 2024 en á móti verði ráðist í umfangsmiklar framkvæmdir sem löngu eru orðnar tímabærar. Má þar nefna endurnýjun gatna og gangstétta eins og áður hefur komið fram, áframhaldandi framkvæmdir við Félagsheimilið Hvammstanga, endurnýjun dreifikerfis hitaveitu o.fl.

Vert er að taka fram að fjárhagsáætlun telst ekki samþykkt fyrr en að síðari umræða hefur farið fram."

Tillagan borin undir atkvæði og samþykkt með 7 atkvæðum.